Нейрохимия, 2023, T. 40, № 3, стр. 211-222

Маркеры нейродегенерации при болезни Паркинсона

М. А. Никитина 1, В. М. Алифирова 1, С. О. Бородина 1, Е. С. Королёва 1

1 ФГБОУ ВО “Сибирский государственный медицинский университет” Минздрава России, кафедра неврологии и нейрохирургии
Томск, Россия

Поступила в редакцию 16.02.2023
После доработки 01.03.2023
Принята к публикации 03.03.2023

Аннотация

Данная обзорная статья посвящена описанию роли биомаркеров периферической крови, участвующих в нейродегенерации и нейрорегенерации при болезни Паркинсона: BDNF, Катепсин D, NSAM, миелопероксидаза, ингибитор активатора плазминогена 1 типа (PAI-1), тромбоцитарный фактор роста (PDGF), хемокин, экспрессируемый и секретируемый T-клетками при активации (RANTES) и молекулы межклеточной адгезии (sICAM-1). Представляемые биомаркеры, являющиеся важными индикаторами биологических процессов, перспективно рассматривать в отношении ранней диагностики, прогнозирования течения заболевания и разработки новых возможностей болезнь-модифицирующей терапии болезни Паркинсона, так как они связаны с нейропротективными и нейротрофическими системами.

Ключевые слова: нейродегенерация, болезнь Паркинсона, нейротрофический фактор головного мозга, BDNF, миелопероксидаза, Катепсин D, NSAM, PAI-1, PDGF, RANTES, ICAM-1

Список литературы

  1. Marogianni C., Sokratous M., Dardiotis E., Hadjigeorgiou G.M., Bogdanos D., Xiromerisiou G. // Int. J. Mol. Sci. 2020. V. 21. № 22. P. 8421.

  2. Dorsey E.R., Constantinescu R., Thompson J.P., Biglan K.M., Holloway R.G., Kieburtz K., Marshall F.J., Ravina B.M., Schifitto G., Siderowf A., Tanner C.M. // Neurology. 2007. V. 68. № 5. P. 384–386.

  3. Tysnes O.-B., Storstein A. // J. Neural Transm. 2017. V. 124. № 8. P. 901–905.

  4. Cocoros N.M., Svensson E., Szépligeti S.K., Vestergaard S.V., Szentkúti P., Thomsen R.W., Borghammer P., Sørensen H.T., Henderson V.W. // JAMA Neurol. 2021. V. 78. № 12. P. 1461.

  5. Boyko A.A., Troyanova N.I., Kovalenko E.I., Sapozhnikov A.M. // Int. J. Mol. Sci. 2017. V. 18. № 12. P. 2633.

  6. Nandipati S., Litvan I. // Int. J. Environ. Res. Public. Health. 2016. V. 13. № 9. P. 881.

  7. Uddin Md.S., Kabir M.T., Jalouli M., Rahman M.A., Jeandet P., Behl T., Alexiou A., Albadrani G.M., Abdel-Daim M.M., Perveen A., Ashraf G.M. // Curr. Neuropharmacol. 2022. V. 20. № 1. P. 126–146.

  8. Kwon H.S., Koh S.-H. // Transl. Neurodegener. 2020. V. 9. № 1. P. 42.

  9. Ponce J., Ulu A., Hanson C., Cameron-Smith E., Bertoni J., Wuebker J., Fisher A., Siu K.C., Marmelat V., Adamec J., Bhatti D. // Front. Aging Neurosci. 2022. V. 14. P. 780811.

  10. Jankovic J., Tan E.K. // J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry. 2020. V. 91. № 8. P. 795–808.

  11. Sonnen J.A. // Neuronal Cell Death / ed. Jahani-Asl A. New York, NY: Springer US, 2022. V. 2515. P. 255–279.

  12. Pal R., Tiwari P.C., Nath R., Pant K.K. // Neurol. Res. 2016. V. 38. № 12. P. 1111–1122.

  13. Tansey M.G., Wallings R.L., Houser M.C., Herrick M.K., Keating C.E., Joers V. // Nat. Rev. Immunol. 2022. V. 22. № 11. P. 657–673.

  14. Jo S., Kang W., Hwang Y.S., Lee S.H., Park K.W., Kim M.S., Lee H., Yoon H.J., Park Y.K., Chalita M., Lee J.H., Sung H., Lee J.Y., Bae J.W., Chung S.J. // Npj Park. Dis. 2022. V. 8. № 1. P. 87.

  15. FDA-NIH Biomarker Working Group // Silver Spring Food Drug Adm. 2016.

  16. Parnetti L., Gaetani L., Eusebi P., Paciotti S., Hansson O., El-Agnaf O., Mollenhauer B., Blennow K., Calabresi P. // Lancet Neurol. 2019. V. 18. № 6. P. 573–586.

  17. Konradi A.O. // Russian Journal for Personalized Medicine. 2022. V. 2. № 3. P. 6–16.

  18. Бойко А.С., Лосенков И.С., Дмитриева Е.Г. // Разработка и регистрация лекарственных средств. 2016. V. 4. P. 212–217.

  19. Palasz E., Wysocka A., Gasiorowska A., Chalimoniuk M., Niewiadomski W., Niewiadomska G. // Int. J. Mol. Sci. 2020. V. 21. № 3. P. 1170.

  20. Rentzos M., Nikolaou C., Andreadou E., Paraskevas G.P., Rombos A., Zoga M., Tsoutsou A., Boufidou F., Kapaki E., Vassilopoulos D. // Acta Neurol. Scand. 2007. V. 116. № 6. P. 374–379.

  21. Yelamanchili S.V., Chaudhuri A.D., Flynn C.T., Fox H.S. // Mol. Neurodegener. 2011. V. 6. № 1. P. 52.

  22. Choi D.-K. // J. Neurosci. 2005. V. 25. № 28. P. 6594–6600.

  23. Ravindran G., Rao H.S. // Stem Cells Dev. 2006. V. 15. № 4. P. 575–582.

  24. Zachrisson O., Zhao M., Andersson A., Dannaeus K., Häggblad J., Isacson R., Nielsen E., Patrone C., Rönnholm H., Wikstrom L., Delfani K., McCormack A.L., Palmer T., Di Monte D.A., Hill M.P., Janson Lang A.M., Haegerstrand A. // J. Park. Dis. 2011. V. 1. № 1. P. 49–63.

  25. Kerschensteiner M., Gallmeier E., Behrens L., Leal V.V., Misgeld T., Klinkert W.E., Kolbeck R., Hoppe E., Oropeza-Wekerle R.L., Bartke I., Stadelmann C., Lassmann H., Wekerle H., Hohlfeld R. // J. Exp. Med. 1999. V. 189. № 5. P. 865–870.

  26. Nakahashi T., Fujimura H., Altar C.A., Li J., Kambayashi J., Tandon N.N., Sun B. // FEBS Lett. 2000. V. 470. № 2. P. 113–117.

  27. Yarrow J.F., White L.J., McCoy S.C., Borst S.E. // Neurosci. Lett. 2010. V. 479. № 2. P. 161–165.

  28. Tapia-Arancibia L., Aliaga E., Silhol M., Arancibia S. // Brain Res. Rev. 2008. V. 59. № 1. P. 201–220.

  29. Bath K.G., Lee F.S. // Dev. Neurobiol. 2010. V. 70. P. 339–349.

  30. Lu B., Nagappan G., Lu Y. // Neurotrophic Factors / eds. Lewin G.R., Carter B.D. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 2014. V. 220. P. 223–250.

  31. Mehterov N., Minchev D., Gevezova M., Sarafian V., Maes M. // Mol. Neurobiol. 2022. V. 59. № 8. P. 4926–4952.

  32. Gao L., Zhang Y., Sterling K., Song W. // Transl. Neurodegener. 2022. V. 11. № 1. P. 4.

  33. Rezaee Z., Marandi S.M., Alaei H. // Neurotox. Res. 2022. V. 40. № 4. P. 1115–1124.

  34. Guerra-Vázquez C.M., Martínez-Ávila M., Guajardo-Flores D., Antunes-Ricardo M. // Foods. 2022. V. 11. № 3. P. 252.

  35. Malczynska-Sims P., Chalimoniuk M., Wronski Z., Marusiak J., Sulek A. // Aging Clin. Exp. Res. 2022. V. 34. № 9. P. 2165–2176.

  36. Pramanik S., Sulistio Y.A., Heese K. // Mol. Neurobiol. 2017. V. 54. № 9. P. 7401–7459.

  37. Xu Y., Fu Z., Gao X., Wang R., Li Q. // Bioengineered. 2021. V. 12. № 1. P. 1587–1598.

  38. Maugeri G., D’Agata V., Magrì B., Roggio F., Castorina A., Ravalli S., Di Rosa M., Musumeci G. // Cells. 2021. V. 10. № 6. P. 1542.

  39. Yoo J.M., Lee B.D., Sok D.E., Ma J.Y., Kim M.R. // Redox Biol. 2017. V. 11. P. 592–599.

  40. Martínez-Iglesias O., Naidoo V., Cacabelos N., Cacabelos R. // Int. J. Mol. Sci. 2021. V. 23. № 1. P. 13.

  41. Fujitani M., Otani Y., Miyajima H. // Biomolecules. 2021. V. 11. № 11. P. 1730.

  42. Lucaci A.G., Notaras M.J., Kosakovsky Pond S.L., Colak D. // Transl. Psychiatry. 2022. V. 12. № 1. P. 258.

  43. Ventriglia M., Zanardini R., Bonomini C., Zanetti O., Volpe D., Pasqualetti P., Gennarelli M., Bocchio-Chiavetto L. // BioMed Res. Int. 2013. V. 2013. P. 1–7.

  44. Lin J.G., Chen C.J., Yang H.B., Chen Y.H., Hung S.Y. // Int. J. Mol. Sci. 2017. V. 18. № 9. P. 1846.

  45. Rahimmi A., Tozandehjani S., Daraei M., Khademerfan M. // Mol. Biol. Rep. 2022. V. 49. № 8. P. 8051–8060.

  46. Wang Y., Liu H., Zhang B.S., Soares J.C., Zhang X.Y. // Parkinsonism Relat. Disord. 2016. V. 29. P. 66–71.

  47. Huang Y., Yun W., Zhang M., Luo W., Zhou X. // J. Int. Med. Res. 2018. V. 46. № 4. P. 1477–1485.

  48. Siuda J., Patalong-Ogiewa M., Żmuda W., Targosz-Gajniak M., Niewiadomska E., Matuszek I., Jędrzejowska-Szypułka H., Lewin-Kowalik J., Rudzińska-Bar M. // Neurol. Neurochir. Pol. 2017. V. 51. № 1. P. 24–32.

  49. Song J.-H., Yu J.-T., Tan L. // Mol. Neurobiol. 2015. V. 52. № 3. P. 1477–1493.

  50. Yamada K., Mizuno M., Nabeshima T. // Life Sci. 2002. V. 70. № 7. P. 735–744.

  51. Dahlström M., Madjid N., Nordvall G., Halldin M.M., Vazquez-Juarez E., Lindskog M., Sandin J., Winblad B., Eriksdotter M., Forsell P. // Cells. 2021. V. 10. № 8. P. 1871.

  52. Kang S.S., Zhang Z., Liu X., Manfredsson F.P., Benskey M.J., Cao X., Xu J., Sun Y.E., Ye K. // Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2017. V. 114. № 40. P. 10773–10778.

  53. Fang F., Yang W., Florio J.B., Rockenstein E., Spencer B., Orain X.M., Dong S.X., Li H., Chen X., Sung K., Rissman R.A., Masliah E., Ding J., Wu C. // Sci. Rep. 2017. V. 7. № 1. P. 3868.

  54. Katila N., Bhurtel S., Shadfar S., Srivastav S., Neupane S., Ojha U., Jeong G.S., Choi D.Y. // Neuropharmacology. 2017. V. 125. P. 396–407.

  55. Sampaio T.B., Savall A.S., Gutierrez M.E.Z., Pinton S. // Neural Regen. Res. 2017. V. 12. № 4. P. 549.

  56. Stefani A., Pierantozzi M., Cardarelli S., Stefani L., Cerroni R., Conti M., Garasto E., Mercuri N.B., Marini C., Sucapane P. // Front. Neurosci. 2022. V. 16. P. 846681.

  57. Gerecke K.M., Jiao Y., Pani A., Pagala V., Smeyne R.J. // Brain Res. 2010. V. 1341. P. 72–83.

  58. Chmielarz P., Saarma M. // Pharmacol. Rep. 2020. V. 72. № 5. P. 1195–1217.

  59. Pałasz E., Bąk A., Gąsiorowska A., Niewiadomska G. // Postępy Hig. Med. Dośw. 2017. V. 71. № 1. P. 713–726.

  60. Renko J.M., Mahato A.K., Visnapuu T., Valkonen K., Karelson M., Voutilainen M.H., Saarma M., Tuominen R.K., Sidorova Y.A. // J. Park. Dis. 2021. V. 11. № 3. P. 1023–1046.

  61. Leal G., Comprido D., Duarte C.B. // Neuropharmacology. 2014. V. 76. P. 639–656.

  62. Kaur R., Mehan S., Singh S. // Neurol. Sci. 2019. V. 40. № 1. P. 13–23.

  63. Andero R., Choi D.C., Ressler K.J. // Progress in Molecular Biology and Translational Science. Elsevier, 2014. V. 122. P. 169–192.

  64. Park H., Kang S., Nam E., Suh Y.H., Chang K.A. // Front. Pharmacol. 2019. V. 10. P. 2.

  65. Chagraoui A., Di Giovanni G., De Deurwaerdère P. // Biomolecules. 2022. V. 12. № 2. P. 243.

  66. Ren Y., Jiang H., Pu J., Li L., Wu J., Yan Y., Zhao G., Guttuso T.J., Zhang B., Feng J. // Mov. Disord. 2022. V. 37. № 1. P. 70–79.

  67. Scheffer D.D.L., Freitas F.C., Aguiar A.S., Jr, Ward C., Guglielmo L.G.A., Prediger R.D., Cronin S.J.F., Walz R., Andrews N.A., Latini A. // Brain Commun. 2021. V. 3. № 3. P. fcab116.

  68. Gellhaar S., Sunnemark D., Eriksson H., Olson L., Galter D. // Cell Tissue Res. 2017. V. 369. № 3. P. 445–454.

  69. Klebanoff S.J., Kettle A.J., Rosen H., Winterbourn C.C., Nauseef W.M. // J. Leukoc. Biol. 2013. V. 93. № 2. P. 185–198.

  70. Kremserová S., Kocurková A., Chorvátová M., Klinke A., Kubala L. // Front. Immunol. 2022. V. 13. P. 707085.

  71. McDowell S.A.C., Luo R.B.E., Arabzadeh A., Doré S., Bennett N.C., Breton V., Karimi E., Rezanejad M., Yang R.R., Lach K.D., Issac M.S.M., Samborska B., Perus L.J.M., Moldoveanu D., Wei Y., Fiset B., Rayes R.F., Watson I.R., Kazak L., Guiot M.C., Fiset P.O., Spicer J.D., Dannenberg A.J., Walsh L.A., Quail D.F. // Nat. Cancer. 2021. V. 2. № 5. P. 545–562.

  72. Maki R.A., Holzer M., Motamedchaboki K., Malle E., Masliah E., Marsche G., Reynolds W.F. // Free Radic. Biol. Med. 2019. V. 141. P. 115–140.

  73. Teismann P. // DMW – Dtsch. Med. Wochenschr. 2013. V. 139. № 03. P. 99–102.

  74. Volkman R., Ben-Zur T., Kahana A., Garty B.Z., Offen D. // Front. Neurosci. 2019. V. 13. P. 990.

  75. Ji W., Zhang Y. // Oncotarget. 2017. V. 8. № 64. P. 107870–107876.

  76. Smyth L.C.D., Murray H.C., Hill M., van Leeuwen E., Highet B., Magon N.J., Osanlouy M., Mathiesen S.N., Mockett B., Singh-Bains M.K., Morris V.K., Clarkson A.N., Curtis M.A., Abraham W.C., Hughes S.M., Faull R.L.M., Kettle A.J., Dragunow M., Hampton M.B. // Acta Neuropathol. Commun. 2022. V. 10. № 1. P. 38.

  77. Pierzchała K., Pięta M., Rola M., Świerczyńska M., Artelska A., Dębowska K., Podsiadły R., Pięta J., Zielonka J., Sikora A., Marcinek A., Michalski R. // Sci. Rep. 2022. V. 12. № 1. P. 9314.

  78. Loyer C., Lapostolle A., Urbina T., Elabbadi A., Lavillegrand J.R., Chaigneau T., Simoes C., Dessajan J., Desnos C., Morin-Brureau M., Chantran Y., Aucouturier P., Guidet B., Voiriot G., Ait-Oufella H., Elbim C. // Crit. Care. 2022. V. 26. № 1. P. 155.

  79. Zhang N., Wang J.X., Wu X.Y., Cui Y., Zou Z.H., Liu Y., Gao J. // Front. Med. 2022. V. 9. P. 828174.

  80. Talarowska M., Szemraj J., Gałecki P. // Adv. Med. Sci. 2015. V. 60. № 1. P. 1–5.

  81. Morris G., Puri B.K., Olive L., Carvalho A., Berk M., Walder K., Gustad L.T., Maes M. // BMC Med. 2020. V. 18. № 1. P. 305.

  82. Jucaite A., Svenningsson P., Rinne J.O., Cselényi Z., Varnäs K., Johnström P., Amini N., Kirjavainen A., Helin S., Minkwitz M., Kugler A.R., Posener J.A., Budd S., Halldin C., Varrone A., Farde L. // Brain. 2015. V. 138. № 9. P. 2687–2700.

  83. Zhang H., Ray A., Miller N.M., Hartwig D., Pritchard K.A., Dittel B.N. // J. Neurochem. 2016. V. 136. № 4. P. 826–836.

  84. Kaindlstorfer C., Sommer P., Georgievska B., Mather R.J., Kugler A.R., Poewe W., Wenning G.K., Stefanova N. // Neurotox. Res. 2015. V. 28. № 3. P. 185–194.

  85. Kiely A.P., Murray C.E., Foti S.C., Benson B.C., Courtney R., Strand C., Lashley T., Holton J.L. // J. Neuropathol. Exp. Neurol. 2018. V. 77. № 7. P. 598–607.

  86. Синдром паркинсонизма у молодых женщин, страдающих дефицитом миелопероксидазы фагоцитов. Интернет-издание “Новости медицины и фармации” [Electronic resource]. URL: http://www.mif-ua.com/archive/article/15708 (accessed: 31.01.2023).

  87. Zaidi N., Maurer A., Nieke S., Kalbacher H. // Biochem. Biophys. Res. Commun. 2008. V. 376. № 1. P. 5–9.

  88. Cengiz T., Türkboyları S., Gençler O.S., Anlar Ö. // Clin. Neurol. Neurosurg. 2019. V. 184. P. 105373.

  89. Minarowska A., Gacko M., Karwowska A., Minarowski Ł. // Folia Histochem. Cytobiol. 2008. V. 46. № 1. P. 23–38.

  90. Vidoni C., Follo C., Savino M., Melone M.A., Isidoro C. // Med. Res. Rev. 2016. V. 36. № 5. P. 845–870.

  91. Benes P., Vetvicka V., Fusek M. // Crit. Rev. Oncol. Hematol. 2008. V. 68. № 1. P. 12–28.

  92. Bunk J., Prieto Huarcaya S., Drobny A., Dobert J.P., Walther L., Rose-John S., Arnold P., Zunke F. // Front. Cell Dev. Biol. 2021. V. 9. P. 581805.

  93. McGlinchey R.P., Lacy S.M., Huffer K.E., Tayebi N., Sidransky E., Lee J.C. // J. Biol. Chem. 2019. V. 294. № 25. P. 9973–9984.

  94. Bae E.J., Yang N.Y., Lee C., Kim S., Lee H.J., Lee S.J. // Cell Death Dis. 2015. V. 6. № 10. P. e1901.

  95. Cheng X.T., Xie Y.X., Zhou B., Huang N., Farfel-Becker T., Sheng Z.H. // J. Cell Biol. 2018. V. 217. № 9. P. 3127–3139.

  96. Marques A.R.A., Di Spiezio A., Thießen N., Schmidt L., Grötzinger J., Lüllmann-Rauch R., Damme M., Storck S.E., Pietrzik C.U., Fogh J., Bär J., Mikhaylova M., Glatzel M., Bassal M., Bartsch U., Saftig P. // Autophagy. 2020. V. 16. № 5. P. 811–825.

  97. Chen J.H., Kuo H.C., Lee K.F., Tsai T.H. // Int. J. Mol. Sci. 2015. V. 16. № 12. P. 11873–11891.

  98. Kahl A., Blanco I., Jackman K., Baskar J., Milaganur Mohan H., Rodney-Sandy R., Zhang S., Iadecola C., Hochrainer K. // Sci. Rep. 2018. V. 8. № 1. P. 2701.

  99. Hossain M.I., Marcus J.M., Lee J.H., Garcia P.L., Singh V., Shacka J.J., Zhang J., Gropen T.I., Falany C.N., Andrabi S.A. // Autophagy. 2021. V. 17. № 6. P. 1330–1348.

  100. Prieto Huarcaya S., Drobny A., Marques A.R.A., Di Spiezio A., Dobert J.P., Balta D., Werner C., Rizo T., Gallwitz L., Bub S., Stojkovska I., Belur N.R., Fogh J., Mazzulli J.R., Xiang W., Fulzele A., Dejung M., Sauer M., Winner B., Rose-John S., Arnold P., Saftig P., Zunke F. // Autophagy. 2022. V. 18. № 5. P. 1127–1151.

  101. Rein-Smith C.M., Church F.C. // Curr. Opin. Hematol. 2014. V. 21. № 5. P. 438–444.

  102. Oliveira L.M.A., Gasser T., Edwards R., Zweckstetter M., Melki R., Stefanis L., Lashuel H.A., Sulzer D., Vekrellis K., Halliday G.M., Tomlinson J.J., Schlossmacher M., Jensen P.H., Schulze-Hentrich J., Riess O., Hirst W.D., El-Agnaf O., Mollenhauer B., Lansbury P., Outeiro T.F. // Npj Park. Dis. 2021. V. 7. № 1. P. 65.

  103. Gramling M.W., Church F.C. // Thromb. Res. 2010. V. 125. № 5. P. 377–381.

  104. Tang M.-Y., Gorin F.A., Lein P.J. // Ageing Neurodegener. Dis. 2022. V. 2. P. 2.

  105. Grover S.P., Mackman N. // Front. Cardiovasc. Med. 2022. V. 9. P. 878199.

  106. Zattoni M., Mearelli M., Vanni S., Colini Baldeschi A., Tran T.H., Ferracin C., Catania M., Moda F., Di Fede G., Giaccone G., Tagliavini F., Zanusso G., Ironside J.W., Ferrer I., Legname G. // Mol. Neurobiol. 2022. V. 59. № 6. P. 3778–3799.

  107. Johnson M.E., Stecher B., Labrie V., Brundin L., Brundin P. // Trends Neurosci. 2019. V. 42. № 1. P. 4–13.

  108. Shim A.H., Liu H., Focia P.J., Chen X., Lin P.C., He X. // Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2010. V. 107. № 25. P. 11307–11312.

  109. Heldin C.-H. // Ups. J. Med. Sci. 2012. V. 117. № 2. P. 83–91.

  110. Reigstad L.J., Varhaug J.E., Lillehaug J.R. // FEBS J. 2005. V. 272. № 22. P. 5723–5741.

  111. Funa K., Sasahara M. // J. Neuroimmune Pharmacol. 2014. V. 9. № 2. P. 168–181.

  112. Hammacher A., Hellman U., Johnsson A., Ostman A., Gunnarsson K., Westermark B., Wasteson A., Heldin C.H. // J. Biol. Chem. 1988. V. 263. № 31. P. 16493–16498.

  113. Heldin C.-H., Westermark B. // Physiol. Rev. 1999. V. 79. № 4. P. 1283–1316.

  114. Assanah M.C., Bruce J.N., Suzuki S.O., Chen A., Goldman J.E., Canoll P. // Glia. 2009. V. 57. № 16. P. 1835–1847.

  115. Zhu X., Bergles D.E., Nishiyama A. // Development. 2008. V. 135. № 1. P. 145–157.

  116. Chojnacki A., Mak G., Weiss S. // J. Neurosci. 2011. V. 31. № 26. P. 9503–9512.

  117. Moore L., Bain J.M., Loh J.M., Levison S.W. // ASN Neuro. 2014. V. 6. № 2. P. AN20120041.

  118. Dupin E., Calloni G.W., Le Douarin N.M. // Cell Cycle. 2010. V. 9. № 2. P. 238–249.

  119. Lue L.F., Schmitz C.T., Snyder N.L., Chen K., Walker D.G., Davis K.J., Belden C., Caviness J.N., Driver-Dunckley E., Adler C.H., Sabbagh M.N., Shill H.A. // Neurol. – Neuroimmunol. Neuroinflammation. 2016. V. 3. № 1. P. e193.

  120. Beazely M.A., Lim A., Li H., Trepanier C., Chen X., Sidhu B., Macdonald J.F. // J. Biol. Chem. 2009. V. 284. № 12. P. 8054–8063.

  121. Tang Z., Arjunan P., Lee C., Li Y., Kumar A., Hou X., Wang B., Wardega P., Zhang F., Dong L., Zhang Y., Zhang S.Z., Ding H., Fariss R.N., Becker K.G., Lennartsson J., Nagai N., Cao Y., Li X. // J. Exp. Med. 2010. V. 207. № 4. P. 867–880.

  122. Zheng L., Ishii Y., Tokunaga A., Hamashima T., Shen J., Zhao Q.L., Ishizawa S., Fujimori T., Nabeshima Y., Mori H., Kondo T., Sasahara M. // J. Neurosci. Res. 2010. V. 88. P. 1273–1284.

  123. Vasefi M.S., Kruk J.S., Heikkila J.J., Beazely M.A. // J. Neurochem. 2013. V. 125. № 1. P. 26–36.

  124. Schall T.J. // Cytokine. 1991. V. 3. № 3. P. 165–183.

  125. Qin X.Y., Zhang S.P., Cao C., Loh Y.P., Cheng Y. // JAMA Neurol. 2016. V. 73. № 11. P. 1316.

  126. Tang P., Chong L., Li X., Liu Y., Liu P., Hou C., Li R. // Oxid. Med. Cell. Longev. 2014. V. 2014. P. 1–4.

  127. Sahin-Calapoglu N., Demirci S., Calapoglu M., Yasar B. // Park. Dis. 2016. V. 2016. P. 1–7.

  128. Subramanian N., Ramanathan S., Paul SFD, Venkatesan V., Koshy T. // Neurosci. Lett. 2020. V. 739. P. 135404.

  129. Seo J., Park J., Kim K., Won J., Yeo H.G., Jin Y.B., Koo B.S., Lim K.S., Jeong K.J., Kang P., Lee H.Y., Choi W.S., Baek S.H., Jeon C.Y., Hong J.J., Huh J.W., Kim Y.H., Park S.J., Kim S.U., Lee D.S., Lee S.R., Lee Y. // Neuroscience. 2020. V. 431. P. 73–85.

  130. Dutta D., Kundu M., Mondal S., Roy A., Ruehl S., Hall D.A., Pahan K. // Neurobiol. Dis. 2019. V. 132. P. 104575.

  131. Brochard V., Combadière B., Prigent A., Laouar Y., Perrin A., Beray-Berthat V., Bonduelle O., Alvarez-Fischer D., Callebert J., Launay J.M., Duyckaerts C., Flavell R.A., Hirsch E.C., Hunot S. // J. Clin. Invest. 2008. P. JCI36470.

  132. Roy A., Mondal S., Kordower J.H., Pahan K. // Neuroscience. 2015. V. 302. P. 36–46.

  133. Schmid H., Boucherot A., Yasuda Y., Henger A., Brunner B., Eichinger F., Nitsche A., Kiss E., Bleich M., Gröne H.J., Nelson P.J., Schlöndorff D., Cohen C.D., Kretzler M. // Diabetes. 2006. V. 55. № 11. P. 2993–3003.

  134. Chandra G., Rangasamy S.B., Roy A., Kordower J.H., Pahan K. // J. Biol. Chem. 2016. V. 291. № 29. P. 15267–15281.

  135. Weinberg R.P., Koledova V.V., Schneider K., Sambandan T.G., Grayson A., Zeidman G., Artamonova A., Sambanthamurthi R., Fairus S., Sinskey A.J., Rha C. // Sci. Rep. 2018. V. 8. № 1. P. 16423.

  136. Miklossy J., Doudet D.D., Schwab C., Yu S., McGeer E.G., McGeer P.L. // Exp. Neurol. 2006. V. 197. № 2. P. 275–283.

  137. Choi J.-Y., Jo S.A. // Biochem. Biophys. Res. Commun. 2016. V. 478. № 3. P. 1355–1362.

  138. Liu Z., Huang Y., Cao B.B., Qiu Y.H., Peng Y.P. // Mol. Neurobiol. 2017. V. 54. № 10. P. 7762–7776.

  139. Tan C., Liu X., Chen J. // Park. Dis. 2018. V. 2018. P. 1–12.

  140. Li W., Chen S., Luo Y., Xia Y., Ma Q., Yao Q., Wu J. // Exp. Ther. Med. 2020. V. 20. № 2. P. 1021–1029.

  141. Hernández-Romero M.C., Delgado-Cortés M.J., Sarmiento M., de Pablos R.M., Espinosa-Oliva A.M., Argüelles S., Bández M.J., Villarán R.F., Mauriño R., Santiago M., Venero J.L., Herrera A.J., Cano J., Machado A. // NeuroToxicology. 2012. V. 33. № 3. P. 347–360.

  142. Lerche S., Zimmermann M., Wurster I., Roeben B., Fries F.L., Deuschle C., Waniek K., Lachmann I., Gasser T., Jakobi M., Joos T.O., Schneiderhan-Marra N., Brockmann K. // Front. Neurol. 2022. V. 13. P. 834580.

  143. Nolan Y.M., Sullivan A.M., Toulouse A. // Trends Mol. Med. 2013. V. 19. № 3. P. 187–196.

  144. Sampson T.R., Debelius J.W., Thron T., Janssen S., Shastri G.G., Ilhan Z.E., Challis C., Schretter C.E., Rocha S., Gradinaru V., Chesselet M.F., Keshavarzian A., Shannon K.M., Krajmalnik-Brown R., Wittung-Stafshede P., Knight R., Mazmanian S.K. // Cell. 2016. V. 167. № 6. P. 1469–1480. e12.

  145. Taylor J.M., Main B.S., Crack P.J. // Neurochem. Int. 2013. V. 62. № 5. P. 803–819.

  146. Reuland C.J., Church F.C. / Med. Hypotheses. 2020. V. 138. P. 109602.

Дополнительные материалы отсутствуют.