Биоорганическая химия, 2023, T. 49, № 5, стр. 443-454
Конденсаты нуклеопротеина SARS-CoV-2 на вирусной РНК и их низкомолекулярные модуляторы
Ю. И. Светлова 1, Ю. И. Павлова 1, 2, А. В. Аралов 3, А. М. Варижук 1, 2, *
1 ФГБУ “Федеральный научно-клинический центр физико-химической медицины” Федерального медико-биологического агентства
119435 Москва, ул. Малая Пироговская, 1а, Россия
2 ФГАОУ ВО “Московский физико-технический институт (национальный исследовательский университет)”
141701, Долгопрудный, Институтский переулок, 9, Россия
3 ФГБУН “Институт биоорганической химии им. академиков М.М. Шемякина и Ю.А. Овчинникова” РАН
117997 Москва, ул. Миклухо-Маклая, 16/10, Россия
* E-mail: annavarizhuk@rcpcm.org
Поступила в редакцию 16.11.2022
После доработки 24.11.2022
Принята к публикации 25.11.2022
- EDN: BKSUBV
- DOI: 10.31857/S0132342323050081
Полные тексты статей выпуска доступны в ознакомительном режиме только авторизованным пользователям.
Аннотация
Феномен разделения фаз “жидкость–жидкость” (LLPS) описан для ряда биополимеров и достаточно полно изучен на примере нескольких белков с неструктурированными фрагментами. К ним относится нуклеокапсидный белок (N-белок) коронавируса тяжелого острого респираторного синдрома 2. В данном обзоре проанализированы закономерности формирования конденсатов N-белка в присутствии вирусной РНК. Основное внимание уделено типам транзиентных контактов внутри конденсатов и фрагментам N-белок/РНК, участвующим в формировании таких контактов; обобщены современные представления о роли конденсатов в жизненном цикле вируса и их влиянии на защитные свойства клетки-хозяина. В заключительной части обзора рассмотрена возможность регуляции формирования вирусных конденсатов с помощью низкомолекулярных соединений – эндогенных и экзогенных модуляторов разделения фаз, что может стать основой нового направления дизайна противовирусных терапевтических агентов.
Полные тексты статей выпуска доступны в ознакомительном режиме только авторизованным пользователям.
Список литературы
Aleem A., Akbar Samad A.B., Slenker A.K. // Emerging Variants of SARS-CoV-2 and Novel Therapeutics Against Coronavirus (COVID-19). In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2022. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34033342/
Huang Y., Yang C., Xu X., Xu W., Liu S. // Acta Pharmacol. Sin. 2020. V. 41. P. 1141–1149. https://doi.org/10.1038/s41401-020-0485-4
Ullrich S., Nitsche C. // Bioorg. Med. Chem. Lett. 2020. V. 30. P. 127377. https://doi.org/10.1016/j.bmcl.2020.127377
Uengwetwanit T., Chutiwitoonchai N., Wichapong K., Karoonuthaisiri N. // Comput. Struct. Biotechnol. J. 2022. V. 20. P. 882–890. https://doi.org/10.1016/j.csbj.2022.02.001
Bai Z., Cao Y., Liu W., Li J. // Viruses. 2022. V. 13. P. 1115. https://doi.org/10.3390/v13061115
Yao H., Song Y., Chen Y., Wu N., Xu J., Sun C., Zhang J., Weng T., Zhang Z., Wu Z., Cheng L., Shi D., Lu X., Lei J., Crispin M., Shi Y., Li L., Li S. // Cell. 2020. V. 183. P. 730–738.E13. https://doi.org/10.1016/j.cell.2020.09.018
Lu S., Ye Q., Singh D., Cao Y., Diedrich J.K., Yates III J.R., Villa E., Cleveland D.W., Corbett K.D. // Nat. Commun. 2021. V. 12. P. 502. https://doi.org/10.1038/s41467-020-20768-y
Cubuk J., Alston J.J., Incicco J.J., Singh S., Stuchell-Brereton M.D., Ward M.D., Zimmerman M.I., Vithani N., Griffith D., Wagoner J.A., Bowman G.R., Hall K.B., Soranno A., Holehouse A.S. // Nat. Commun. 2021. V. 12. P. 1936. https://doi.org/10.1038/s41467-021-21953-3
Wang B., Zhang L., Dai T., Qin Z., Lu H., Zhang L., Zhou F. // Signal Transduct. Target. Ther. 2021. V. 6. P. 290. https://doi.org/10.1038/s41392-021-00678-1
Li H., Ernst C., Kolonko-Adamska M., Man J., Parissi V., Wai-Lung Ng B. // Trends Microbiol. 2022. V. 30. P. 1217–1231. https://doi.org/10.1016/j.tim.2022.06.005
Bäuerlein F.J.B., Fernández-Busnadiego R., Baumeister W. // Trends Cell. Biol. 2020. V. 30. P. 951–966. https://doi.org/10.1016/j.tcb.2020.08.007
Savastano A., Ibáñez de Opakua A., Rankovic M., Zweckstetter M. // Nat. Commun. 2020. V. 11. P. 6041. https://doi.org/10.1038/s41467-020-19843-1
Cascarina S.M., Ross E.D. // FASEB J. 2020. V. 34. P. 9832–9842. https://doi.org/10.1096/fj.202001351
Cascarina S.M., Ross E.D. // J. Biol. Chem. 2022. V. 298. P. 101677. https://doi.org/10.1016/j.jbc.2022.101677
Dang M., Song J. // Biophys. Rev. 2022. V. 14. P. 709–715. https://doi.org/10.1007/s12551-022-00957-3
Alberti S., Gladfelter A., Mittag T. // Cell. 2019. V. 176. P. 419–434. https://doi.org/10.1016/j.cell.2018.12.035
Abyzov A., Blackledge M., Zweckstetter M. // Chem. Rev. 2022. V. 122. P. 6719–6748. https://doi.org/10.1021/acs.chemrev.1c00774
Titus A.R., Ferreira L.A., Belgovskiy A.I., Kooijman E.E., Mann E.K., Mann J.A., Meyer W.V., Smart A.E., Uversky V.N., Zaslavsky B.Y. // Phys. Chem. Chem. Phys. 2020. V. 22. P. 4574–4580. https://doi.org/10.1039/C9CP05810A
Jo Y., Jang J., Song D., Park H., Jung Y. // Chem. Sci. 2022. V. 13. P. 522–530. https://doi.org/10.1039/D1SC05672G
O’Flynn B.G., Mittag T. // Curr. Opin. Cell. Biol. 2021. V. 69. P. 70–79. https://doi.org/10.1016/j.ceb.2020.12.012
Brocca S., Grandori R., Longhi S., Uversky V. // Int. J. Mol. Sci. 2020. V. 21. P. 9045. https://doi.org/10.3390/ijms21239045
Zhou R., Zeng R., von Brunn A., Lei J. // Mol. Biomed. 2020. V. 1. P. 2. https://doi.org/10.1186/s43556-020-00001-4
Wang S., Dai T., Qin Z., Pan T., Chu F., Lou L., Zhang L., Yang B., Huang H., Lu H., Zhou F. // Nat. Cell. Biol. 2021. V. 23. P. 718–732. https://doi.org/10.1038/s41556-021-00710-0
Roden C.A., Dai Y., Giannetti C.A., Seim I., Lee M., Sealfon R., McLaughlin G.A., Boerneke M.A., Iserman C., Wey S.A., Ekena J.L., Troyanskaya O.G., Weeks K.M., You L., Chilkoti A., Gladfelter A.S. // Nucleic Acids Res. 2022. V. 50. P. 8168–8192. https://doi.org/10.1093/nar/gkac596
Iserman C., Roden C.A., Boerneke M.A., Sealfon R.S.G., McLaughlin G.A., Jungreis I., Fritch E.J., Hou Y.J., Ekena J., Weidmann C.A., Theesfeld C.L., Kellis M., Troyanskaya O.G., Baric R.S., Sheahan T.P., Weeks K.M., Gladfelter A.S. // Mol. Cell. 2020. V. 80. P. 1078–1091.E6. https://doi.org/10.1016/j.molcel.2020.11.041
Riback J.A., Zhu L., Ferrolino M.C., Tolbert M., Mitrea D.M., Sanders D.W., Wei M.-T., Kriwacki R.W., Brangwynne C.P. // Nature. 2020. V. 581. P. 209–214. https://doi.org/10.1038/s41586-020-2256-2
Weidmann C.A., Mustoe A.M., Jariwala P.B., Calabrese J.M., Weeks K.M. // Nat. Biotechnol. 2021. V. 39. P. 347–356. https://doi.org/10.1038/s41587-020-0709-7
Zachrdla M., Savastano A., Ibáñez de Opakua A., Cima-Omori M.S., Zweckstetter M. // Protein Sci. 2022. V. 31. P. e4409. https://doi.org/10.1002/pro.4409
Banani S.F., Rice A.M., Peeples W.B., Lin Y., Jain S., Parker R., Rosen M.K. // Cell. 2016. V. 166. P. 651–663. https://doi.org/10.1016/j.cell.2016.06.010
Choi J.-M., Holehouse A.S., Pappu R.V. // Annu. Rev. Biophys. 2020. V. 49. P. 107–133. https://doi.org/10.1146/annurev-biophys-121219-081629
Lin Y.-H., Brady J.P., Chan H.S., Ghosh K. // J. Chem. Phys. 2020. V. 152. P. 045102. https://doi.org/10.1063/1.5139661
Supekar N.T., Shajahan A., Gleinich A.S., Rouhani D.S., Heiss C., Chapla D.G., Moremen K.W., Azadi P. // Glycobiology. 2021. V. 31. P. 1080–1092. https://doi.org/10.1093/glycob/cwab044
Wu J., Zhong Y., Liu X., Lu X., Zeng W., Wu C., Xing F., Cao L., Zheng F., Hou P., Peng H., Li C., Guo D. // J. Mol. Cell. Biol. 2022. V. 14. P. mjac003. https://doi.org/10.1093/jmcb/mjac003
Wang J., Choi J.-M., Holehouse A.S., Lee H.O., Zhang X., Jahnel M., Maharana S., Lemaitre R., Pozniakovsky A., Drechsel D., Poser I., Pappu R.V., Alberti S., Hyman A.A. // Cell. 2018. V. 174. P. 688–699.E16. https://doi.org/10.1016/j.cell.2018.06.006
Vernon R.M., Chong P.A., Tsang B., Kim T.H., Bah A., Farber P., Lin H., Forman-Kay J.D. // eLife. 2018. V. 7. P. e31486. https://doi.org/10.7554/eLife.31486
Caruso I.P., dos Santos Almeida V., do Amaral M.J., de Andrade G.C., de Araújo G.R., de Araújo T.S., de Azevedo J.M., Barbosa G.M., Bartkevihi L., Bezerra P.R., dos Santos Cabral K.M., de Lourenço I.O., Malizia-Motta C.L.F., de Luna Marques A., Mebus-Antunes N.C., Neves-Martins T.C., de Sá J.M., Sanches K., Santana-Silva M.C., Vasconcelos A.A., da Silva Almeida M., de Amorim G.C., Anobom C.D., da Poian A.T., Gomes-Neto F., Pinheiro A.S., Almeida F.C.L. // Int. J. Biol. Macromol. 2022. V. 203. P. 466–480. https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2022.01.121
Zhao H., Nguyen A., Wu D., Li Y., Hassan S.A., Chen J., Shroff H., Piszczek G., Schuck P. // PNAS Nexus. 2022. V. 1. P. pgac049. https://doi.org/10.1093/pnasnexus/pgac049
Bogunia M., Makowski M. // J. Phys. Chem. B. 2020. V. 124. P. 10326–10336. https://doi.org/10.1021/acs.jpcb.0c06399
Gao T., Gao Y., Liu X., Nie Z., Sun H., Lin K., Peng H., Wang S. // BMC Microbiol. 2021. V. 21. P. 58. https://doi.org/10.1186/s12866-021-02107-3
Dang M., Li Y., Song J. // Biochem. Biophys. Res. Commun. 2021. V. 541. P. 50–55. https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2021.01.018
Kim D., Lee J.-Y., Yang J.-S., Kim J.W., Kim V.N., Chang H. // Cell. 2020. V. 181. P. 914–921.E10. https://doi.org/10.1016/j.cell.2020.04.011
Malone B., Urakova N., Snijder E.J., Campbell E.A. // Nat. Rev. Mol. Cell Biol. 2022. V. 23. P. 21–39. https://doi.org/10.1038/s41580-021-00432-z
Ziv O., Price J., Shalamova L., Kamenova T., Goodfellow I., Weber F., Miska E.A. // Mol. Cell. 2022. V. 80. P. 1067–1077.E5. https://doi.org/10.1016/j.molcel.2020.11.004
Klein S., Cortese M., Winter S.L., Wachsmuth-Melm M., Neufeldt C.J., Cerikan B., Stanifer M.L., Boulant S., Bartenschlager R., Chlanda P. // Nat. Commun. 2020. V. 11. P. 5885. https://doi.org/10.1038/s41467-020-19619-7
Zhang Z., Nomura N., Muramoto Y., Ekimoto T., Uemura T., Liu K., Yui M., Kono N., Aoki J., Ikeguchi M., Noda T., Iwata S., Ohto U., Shimizu T. // Nat. Commun. 2022. V. 13. P. 4399. https://doi.org/10.1038/s41467-022-32019-3
Perdikari T.M., Murthy A.C., Ryan V.H., Watters S., Naik M.T., Fawzi N.L. // EMBO J. 2020. V. 39. P. e106478. https://doi.org/10.15252/embj.2020106478
Luo L., Li Z., Zhao T., Ju X., Ma P., Jin B., Zhou Y., He S., Huang J., Xu X., Zou Y., Li P., Liang A., Liu J., Chi T., Huang X., Ding Q., Jin Z., Huang C., Zhang Y. // Sci. Bull. (Beijing). 2021. V. 66. P. 1194–1204. https://doi.org/10.1016/j.scib.2021.01.013
Wang W., Chen J., Yu X., Lan H.Y. // Int. J. Biol. Sci. 2022. V. 18. P. 4704–4713. https://doi.org/10.7150/ijbs.72663
Oh S.J., Shin O.S. // Cells. 2021. V. 10. P 530. https://doi.org/10.3390/cells10030530
Wu Y., Ma L., Cai S., Zhuang Z., Zhao Z., Jin S., Xie W., Zhou L., Zhang L., Zhao J., Cui J. // Signal Transduct. Target. Ther. 2021. V. 6. P. 167. https://doi.org/10.1038/s41392-021-00575-7
Tay M.Z., Poh C.M., Rénia L., MacAry P.A., Ng L.F.P. // Nat. Rev. Immunol. 2020. V. 20. P. 363–374. https://doi.org/10.1038/s41577-020-0311-8
Dang M., Song J. // Protein Sci. 2022. V. 31. P. 345–356. https://doi.org/10.1002/pro.4221
Patel A., Malinovska L., Saha S., Wang J., Alberti S., Krishnan Y., Hyman A.A. // Science. 2017. V. 356. P. 753–756. https://doi.org/10.1126/science.aaf6846
Song J. // Protein Sci. 2021. V. 30. P. 1277–1293. https://doi.org/10.1002/pro.4079
Kang J., Lim L., Lu Y., Song J. // PLoS Biol. 2019. V. 17. P. 1–33. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.3000327
Dinesh D.C., Chalupska D., Silhan J., Koutna E., Nencka R., Veverka V., Boura E. // PLoS Pathog. 2020. V. 16. P. 1–16. https://doi.org/10.1371/journal.ppat.1009100
Zhao D., Xu W., Zhang X., Wang X., Ge Y., Yuan E., Xiong Y., Wu S., Li S., Wu N., Tian T., Feng X., Shu H., Lang P., Li J., Zhu F., Shen X., Li H., Li P., Zeng J. // Protein Cell. 2021. V. 12. P. 734–740. https://doi.org/10.1007/s13238-021-00832-z
Zhao M., Yu Y., Sun L.-M., Xing J.-Q., Li T., Zhu Y., Wang M., Yu Y., Xue W., Xia T., Cai H., Han Q.-Y., Yin X., Li W.-H., Li A.-L., Cui J., Yuan Z., Zhang R., Zhou T., Zhang X.-M., Li T. // Nat. Commun. 2021. V. 12. P. 2114. https://doi.org/10.1038/s41467-021-22297-8
Gorąca A., Huk-Kolega H., Piechota A., Kleniewska P., Ciejka E., Skibska B. // Pharmacol. Rep. 2011. V. 63. P. 849–858. https://doi.org/10.1016/S1734-1140(11)70600-4
Gordon D.E., Jang G.M., Bouhaddou M., Xu J., Obernier K., White K.M., O’Meara M.J., Rezelj V.V., Guo J.Z., Swaney D.L., Tummino T.A., Hüttenhain R., Kaake R.M., Richards A.L., Tutuncuoglu B., Foussard H., Batra J., Haas K., Modak M., Kim M., Haas P., Polacco B.J., Braberg H., Fabius J.M., Eckhardt M., Soucheray M., Bennett M.J., Cakir M., McGregor M.J., Li Q., Meyer B., Roesch F., Vallet T., Mac Kain A., Miorin L., Moreno E., Naing Z.Z.C., Zhou Y., Peng S., Shi Y., Zhang Z., Shen W., Kirby I.T., Melnyk J.E., Chorba J.S., Lou K., Dai S.A., Barrio-Hernandez I., Memon D., Hernandez-Armenta C., Lyu J., Mathy C.J.P., Perica T., Pilla K.B., Ganesan S.J., Saltzberg D.J., Rakesh R., Liu X., Rosenthal S.B., Calviello L., Venkataramanan S., Liboy-Lugo J., Lin Y., Huang X.P., Liu Y., Wankowicz S.A., Bohn M., Safari M., Ugur F.S., Koh C., Savar N.S., Tran Q.D., Shengjuler D., Fletcher S.J., O’Neal M.C., Cai Y., Chang J.C.J., Broadhurst D.J., Klippsten S., Sharp P.P., Wenzell N.A., Kuzuoglu-Ozturk D., Wang H.Y., Trenker R., Young J.M., Cavero D.A., Hiatt J., Roth T.L., Rathore U., Subramanian A., Noack J., Hubert M., Stroud R.M., Frankel A.D., Rosenberg O.S., Verba K.A., Agard D.A., Ott M., Emerman M., Jura N., von Zastrow M., Verdin E., Ashworth A., Schwartz O., d’Enfert C., Mukherjee S., Jacobson M., Malik H.S., Fujimori D.G., Ideker T., Craik C.S., Floor S.N., Fraser J.S., Gross J.D., Sali A., Roth B.L., Ruggero D., Taunton J., Kortemme T., Beltrao P., Vignuzzi M., García-Sastre A., Shokat K.M., Shoichet B.K., Krogan N.J. // Nature. 2020. V. 583. P. 459–468. https://doi.org/10.1038/s41586-020-2286-9
Wheeler R.J., Lee H.O., Poser I., Pal A., Doeleman T., Kishigami S., Kour S., Anderson E.N., Marrone L., Murthy A.C., Jahnel M., Zhang X., Boczek E., Fritsch A., Fawzi N.L., Sterneckert J., Pandey U., David D.C., Davis B.G., Baldwin A.J., Hermann A., Bickle M., Alberti S., Hyman A.A. // bioRxiv. 2019. https://doi.org/10.1101/721001
Itoh Y., Iida S., Tamura S., Nagashima R., Shiraki K., Goto T., Hibino K., Ide S., Maeshima K. // Life Sci. Alliance. 2021. V. 4. P. e202001005. https://doi.org/10.26508/lsa.202001005
Blount K.F., Zhao F., Hermann T., Tor Y. // J. Am. Chem. Soc. 2005. V. 127. P. 9818–9829. https://doi.org/10.1021/ja050918w
Svetlova J., Knizhnik E., Manuvera V., Severov V., Shirokov D., Grafskaia E., Bobrovsky P., Matyugina E., Khandazhinskaya A., Kozlovskaya L., Miropolskaya N., Aralov A., Khodarovich Y., Tsvetkov V., Kochetkov S., Lazarev V., Varizhuk A. // Int. J. Mol. Sci. 2022. V. 23. P. 15281. https://doi.org/10.3390/ijms232315281
Дополнительные материалы отсутствуют.
Инструменты
Биоорганическая химия